Wandeling Vleuten dorp 1.4 km – waar de tijd stil staat
Deze wandeling gaat door het Stationsgebied van Vleuten en heeft als extra thema: Monumenten begin 20e eeuw. Als je tijdens deze korte wandeling door het centrum van Vleuten goed op de details let, dan waan je je vaak terig in de tijd.
Er staan veel gebouwen die karakteristiek en of bijzonder zijn voor de tijd aan het begin van de 20e eeuw, toen Vleuten langzaam van klein boerendorp begon te veranderen in een dorpje. In Vleuten blijken er niet zoveel gebouwen de officiële status van rijks of gemeentelijk monument te hebben. Toch zijn er een paar mooie panden te vinden uit het begin van de 20e eeuw en eerder.
Korte geschiedenis Vleuten 19e en 20e eeuw
De spoorlijn Utrecht-Rotterdam is in 1855 door de Nederlandsche Rijn spoorwegmaatschappij aangelegd. De trein stopte in het begin niet in Vleuten tot er op Vleutens verzoek (en op eigen kosten) in 1882 een station aan de zuidzijde (zijde Vleuterweide) van het spoor gebouwd werd.
Het spoortraject liep dwars door de landerijen die bij de boerderijen die hier stonden heen. In het begin waren er geen spoorbomen, maar hekken over het spoor die steeds over de weg gezet werden om het treinverkeer doorgang te kunnen geven.
De trein vervoerde naast passagiers (die niet meer met de trekschuit over de Leidse Rijn hoefde te varen) ook veel goederen. Oa werden er veel steenkolen afgeleverd voor de kastuinbouw begin 20e eeuw hier.
Op 4 oktober 1898 was er een grote brand in Vleuten, waarbij vele houten huisjes en boerderijen afbranden. Dit zorgde ervoor dat daarna er op last van de burgemeester meer met bakstenen gebouwd moest worden. Lees ook dit artikel eens over de brand van Vleuten.
Er verscheen een nieuw stationsgebouw rond 1917 aan de andere kant van het spoor (Vleuten centrum zijde). Hierdoor werd het oorspronkelijke stationsgebouw overbodig maar kreeg toch nog een bestemming als ‘stationschef-woning’. Na de spoorverdubbeling en hoger leggen van het spoor is er in 2007 een modern stationsgebouw verrezen, waarmee de functie van toenmalige stationsgebouw verviel.
De Stationsstraat, lopend van de Dorpsstraat tot het station (het stukje Odenveltlaan heette eerst ook Stationsstraat), werd speciaal voor de nieuwe treinhalte aangelegd, gebruik makend van een oude doorgangsroute. Gek genoeg (zo denken we nu) wilden veel mensen toen aan de nieuwe ‘drukke’ weg wonen zoals blijkt uit de bouwactiviteiten in dit gebied vanaf 1917. Of niet zo gek want kennelijk was dit een uitstekende plaats voor winkeltjes en bedrijfjes zoals we zullen zien.
Leuk om te weten is dat Vleuten in 1900 nog net geen 1600 inwoners had, in 1920 bijna 2100 en in 1940 ruim 3500 bewoners.
De wandelroute start bij de Broederschapshuisjes, gaat via de Odenveltlaan, via Stationsstraat en Bottensteinweg en Pastoor Ohllaan en is slechts circa 1 km. Te verlengen met eventueel een kort stukje Schoolstraat en Dorpsstraat voor meer dorpsgevoel van vroeger.
Wandelroute met korte beschrijving van diverse gebouwen onderweg
De routekaart is ook te bekijken op afstandmeten.nl.
Startpunt is de Dorpsstraat 1 met de Broederschapshuisjes. Hier is het museum en kenniscentrum van de Historische Vereniging Vleuten, De Meern, Haarzuilens en Leidsche Rijn gevestigd. Normaal gesproken geopend op ma, di, do en 1e za van de maand van 14 – 17 uur. Loop gerust eens binnen om de schilderijen en andere voorwerpen te bekijken of om een historische vraag te stellen.
Oversteken naar Dorpsstraat 2 (hoek Odenveltlaan 1), waar nu een kasten-op-maat-winkel in gevestigd is. Op deze plaats heeft al vanaf de 17e eeuw een bakkerij gestaan maar na een brand werden de oude gebouwen door de huidige (1900-1925) vervangen.
Binnen is er in de loop der tijd heel wat verbouwd maar de oude structuren zijn nog wel zichtbaar. Zo is het winkelgedeelte nog gehandhaafd en is de bakkerij daarachter ook nog te herkennen. Doordat de natuurstenen banden van de vroegere etalage aan weerszijden van de entree zijn blijven zitten is de bakkerswinkel nog een beetje aanwezig. De afgeplatte hoek van het pand bij de ingang heeft een reden. Vroeger werden zulke hoeken ‘afgesneden’ om te verhinderen dat boerenkarren er met een wiel achter bleven haken als ze de bocht omgingen. Rond de binnenplaats stonden schuren met oa stallen. De grote deuren en de raampjes aan de straatzijde van de nog bestaande schuur wijzen hier op. De bakker kon zo zijn eigen vee houden en misschien had hij ook elders een akker zodat hij van niemand afhankelijk was. Verder was natuurlijk ideaal om de Wetering in je achtertuin te hebben, handig om melkbussen te spoelen en voor het transport per boot.
Aan de overzijde op Odenveltlaan 2 staat het Pand de Brouwerij. De historie van dit pand, met oorsprong in 1600, valt buiten het thema van deze wandeling, maar is hier te lezen.
Al verder lopend steek je de Vleutense Wetering over, een eeuwenoud riviertje, die een aftakking was van de Oude Rijn die hier stroomde. Nu loopt hier de stroom van af de rotonde de Tol tot aan de Hamtoren met een lengte van circa 2 km.
Kijk ook nog even naar de boerderij aan de andere zijde op de Olenveltlaan 5.
Op de hoek de Stationsstraat inslaan. Deze heette vroeger ook wel Stationsweg. In deze straat werd flink gebouwd aan de even-zijde vanaf 1917, toen het nieuwe stationsgebouw in gebruik werd genomen. Aan de oneven-zijde bleven de boerderijen in het begin gewoon staan en bleef het agrarisch gebied. Pas later werden op vrije plekken huizen gebouwd.
Stationsstraat 2 (1925) Op de hoek staat een winkel-woonhuis, Oorspronkelijk sigarenwinkel en waar nu Zorba de Griek is gevestigd. Tussen het gecombineerde lang- en dwarshuis vormt zich een min of meer driehoekig deel dat uitsluitend als winkel bestemd was en dat na 95 jaar nog steeds is. De daken van het woongedeelte hebben een knik (mansardedak) waardoor men op de eerste verdieping kan staan. Dat het daar tamelijk comfortabel is, komt omdat de dakschilden tamelijk stijl zijn. Dat de winkel vanaf de straat zo duidelijk zichtbaar was is niet toevallig. Het was handig op zo’n punt, op de hoek van een belangrijke straat, opvallende vormgeving te gebruiken omdat het mooi en creatief is maar ook om toen al klanten te trekken.
Stationsstraat 4 (1925) Dit is een eenvoudiger huis dan het voorgaande maar het heeft bijvoorbeeld wel hetzelfde knikdak met ook een soort ‘pony’ aan de voorgevel (vanaf de overkant van de straat te zien). Opvallend is dat de hele voorzijde erop berekend lijkt te zijn om uit het raam te kunnen kijken. De ‘voordeur’ zit (om die reden?) niet aan de voorzijde. Een verrassing voor ons is echter dat er achter dat raam aan de voorkant een winkel was, vrij ver naar achteren doorlopend. De winkelingang zat aan de zijgevel (aan de stenen onder het zijvenster is dat nog te zien).
Stationsstraat 6 (1925) Aan deze woning lijkt niet veel veranderd sinds 1925. Er heeft een puntje op de nok gezeten en er was nog wat houten versiering boven de twee ramen van de verdieping. De erker is wat royaler en heeft een andere vorm dan die van de buurman. Hier was geen winkel in gepland. De glas-in-lood ramen zijn heel verfijnd net als die van de verdieping.
Stationstraat 11 (delen uit 17e of 18e eeuw) Deze langhuisboerderij is vermoedelijk eeuwen leengoed geweest van Kasteel den Ham. Waarschijnlijk eind 19e eeuw kreeg het zijn meer huidige vorm. Wanneer het de naam Dakveld kreeg is onduidelijk.
Stationsstraat 14 – 16 (1907) Dubbele arbeiderswoning.
Stationsstraat 34 (1893) Het monumentale gebouw heet Appelbloesem. Het huis is in 1893 gebouwd en gekocht door de latere burgemeester van Vleuten. In 1934 ging er een tandarts wonen en later kwam er een slagerszaak in. Hoeveel het huis diverse malen is uitgebouwd, zijn er nog vele details bewaard gebleven.
Stationsstraat 36 (1911) Deze villa (gemeentemonument) liet de gemeente bouwen voor de gemeentelijke arts. Hij bestond aanvankelijk uit een hoge rechthoek rechts van de deur (het woongedeelte), een lager deel links dat terugspringt (de praktijkruimte) en heeft tot op heden een met hout betimmerde gevel, die herinnert aan Duitse vakwerkhuizen. De begane grond was gedeeltelijk voor de praktijk bestemd.
Achter de voordeur was en is een lange gang met vroeger links de spreekkamer, daarachter de wachtkamer terwijl de serre ingericht was als apotheek. Bijzonder is de bakstenen onderbouw met wit pleisterwerk er boven.
Bij de T-splitsing linksaf. Het blijft de Stationsstraat heten.
Stationsstraat 39-51 (1909-1913) Aan de overkant van de stationsstraat zijn zeven gelijke (woon)huizen naast elkaar gebouwd. Het derde van rechts is luxer uitgevoerd met inpandig portiek en erkers met mooi glas-in-lood. In 1950 is nr. 41 ingericht voor het Groene Kruis met spreek- en wachtkamer. De etage werd daarbij voor bewoning ingericht.
Stationsstraat 44 (1935) Ongeveer op de plaats van deze villa met rieten dak (mooier iets verderop te zien vanaf het parkje aan de overkant van de Wetering) heeft vroeger kasteel Bottestein gestaan. Aan de verhoging waarop de hier liggende huizen staan is dat nog af te leiden. Het huidige huis is in 1943 voor dubbele bewoning geschikt gemaakt waardoor de oorspronkelijke vorm, een rechthoek met een iets naar voren springende entree met puntdak, niet meer goed te zien is.
Stationsstraat 48 en 50 (1929) Nummers 48 en 50 zijn blokhuizen die iets weg hebben van de Inktpot (van NS Utrecht) of als ze gepleisterd zouden zijn, aan Rietveld huizen doen denken. Het linker lagere deel van nr. 50 was een garagewerkplaats met aan de straat een benzinepomp. Waar nu twee ramen zijn bevonden zich vroeger hogere openslaande deuren waar een auto door kon. Het rechter deel was woonhuis. Later is de garage achter het huis komen te liggen en de werkplaats bij het woongedeelte getrokken.
Stationsstraat 53 (1917) Het stationsgebouw (een gemeentemonument) is nu pizzeria en heeft nog vele originele elementen. Toch heeft hier een bom in de 2e WO grote schade aangericht. Het was kennelijk de bedoeling het spoorverkeer van de belangrijke route Utrecht-Rotterdam lam te leggen. Het stationsgebouw was eerst veel groter. Er heeft nog een aangebouwd seinhuis aan vast gezeten. Het oorspronkelijke gebouw had een voorportaal, een portaal (om de wind en de kou buiten te houden) en dan nog een voorhuis waar kaartjes verkocht werden. Hierachter lag het bureau van de stationschef, die via het seinhuis op het perron kon komen. In het voorhuis was nog een ruimte voor de bagage en via een gangetje konden de wachtkamers voor de 1e en 2e klas en de aparte 3e klas bereikt worden. De toiletten zaten in een apart vierkant gebouwtje.
De oorspronkelijke onregelmatige vormen met nissen, een overstekend schilddak met taps toelopende schoorstenen en de bandversiering onder de dakgoot samen met de gestileerde lampen maken dat het gebouw onder de Amsterdamse Schoolstijl valt. Het gebouw oogt eerder gezellig en dorps, waar ook de grote schoorstenen aan bijdragen, dan zakelijk en dat was net de bedoeling. Buiten op het perron (spoorzijde) zijn nog de oorspronkelijke schattige bankjes en prachtige driehoekige lampen te zien die aan een versierde ijzeren haak zijn opgehangen.
Stationsstraat 56 (vóór WOII) Zo te zien lijkt dit een romantisch boerderijtje in de vorm van lang- en dwarshuis. Niets is minder waar. Het was als villa gebouwd en de voorste kamer links was een spreekkamer. In de oorlog is de gevel gebombardeerd maar al in 1944 gerestaureerd, de sierlijke asymmetrische vorm van de daklijsten is toen aangebracht. De achtergevel (te zien vanaf de Bottensteinweg) bleef in tact.
Echter net voor stationsweg 56 links af de Bottensteinweg in lopen. Hier zijn geen gebouwen beschreven, maar de sfeer draagt wel bij aan de reis door de tijd. Het bruggetje gaat weer over de Vleutense Wetering.
Aan te raden is om even rechts het Dr. Fizaanplantsoen in te lopen (aan het eind van het plantsoen staat een beeld van dr. Fizaan).
Pastoor Ohllaan 1A (1633) Dit is de oudste boerderij in onze omgeving.
Aan het einde van het Dr. Fizaanplantsoen, de Pastoor Ohllaan oversteken en eventueel de tuin en sfeervolle begraafplaats bij de Willibrordkerk bezoeken.
Pastoor Ohllaan 34 De Willibrordkerk (1885) is een mooi voorbeeld is van neogotiek. Hier kun je een uitgebreide beschrijving lezen over de details van deze kerk.
Pastor Ohllaan 39 (1927) Dit gebouw (gemeentemonument) werd in 1927 met goedkeuring van het bisdom gebouwd door iemand uit de R.K. parochie zelf. Hoe het gefinancierd werd is onduidelijk omdat het niet uit de kerkkas betaald mocht worden. Het was bedoeld als Patronaatsgebouw waar de jeugd door de pastoor begeleid werd om op het rechte pad te blijven. Kort werd het gebouw gebruikt als tijdelijk raadszaal (1946/47) en nu wordt het gebouw gebruikt als een bedrijfsverzamelgebouw met de naam Raadhuis van Vleuten. D
Pastoor Ohllaan 33-35 (1901) Deze panden werden gebouwd als woning met schilderwerkplaats ernaast. Nu zijn het gemeentemonumenten. Al na drie jaar werd de schilderwerkplaats als woning ingericht. De hoofd-woning is classicistisch ingericht omdat hij symmetrisch is, breed en er een soort zuilen aan de hoeken en als deuromlijsting zijn aangebracht. In 1931 werd het huis verbouwd tot dokterswoning.
Pastoor Ohllaan 27 (1900-1904) Het enige trapgeveltje in Vleuten, gebouwd als slagerij en rechts uitgebouwd (ook met trapjes aan de dakkapel en zijgevel) tot rokerij. De ingang is gemoderniseerd en op de plaats van de grote ramen waren dubbele deuren. Al in 20er jaren werd er een expeditiebedrijf in gevestigd.
Op het einde van de Pastoor Ohllaan, de Hindersteinlaan oversteken. Maar eerst nog even kijken naar:
Hindersteinlaan 7 (17e eeuwse kern) Woonhuis en vroeger winkel. Oorspronkelijk met de nummer 1 – 5 onderdeel van De Brouwerij op de hoek.
Hindersteinlaan 1-5 (1914) Deze 4 woningen vallen ook onder de gemeentemonumenten. Het waren arbeidershuisjes, gebouwd na een brand, die deel uit maakten van het landgoed Alenvelt in Vleuten. Zij hebben altijd luifels en dezelfde bovenlichten bij deur en vensters gehad. De klossen onder de dakgoot zijn ook nog authentiek.
Loop tussen de Torenpleinkerk en winkels oa Dirk van den Broek door.
Schoolstraat 7 Torenpleinschool(1907 en 1927) De Christelijke school heeft nog het oorspronkelijke voorkomen, is classicistisch van opzet doordat hij in de breedte gebouwd, symmetrisch is, zuiltjes heeft en aan de hoeken verkapte zuilen. Een driehoekige geveltop (met vlechtwerk in baksteen) vormt samen met luifel, bovenlichten, dubbele deuren en banken tussen de zuiltjes een monumentale entree. De vele vensters en dakkapellen laten goed licht binnen, hoewel de kinderen vroeger niet uit het raam konden kijken omdat het onderste deel van de vensters bedekt was. Tot besluit kun je buiten het gymnastiekgebouw (uit 1955) zien waar de kinderen gym hadden. Het ronde dak doet denken aan de Demkafabriek in Utrecht, die in dezelfde tijd gebouwd werd.
Je kunt nog een paar honderd meter doorlopen in de Schoolstraat en bij huisnummer 31 omkeren. Tot daar staan nog een paar arbeiders huisjes uit begin 20e eeuw. Loop weer terug richting de Torenpleinkerk
Schoolstraat 5 De Torenpleinkerk heeft een rijke geschiedenis en een sober interieur. Wel is het Bätz-orgel recent gerestaureerd en klinkt prachtig, met regelmatig vrij toegankelijke bespelingen op di en vr van 12 – 13 uur. De kerk is in 1935 grondig gerestaureerd.
Of je sluit de wandeling hier af of je loopt nog een paar honderd meter de Dorpstraat in richting de Hamtoren. Tot huisnummer 41 staan hier ook nog prachtige huizen van weleer.
Je kunt zeggen dat bedrijfjes en winkels zich begin 20e eeuw vestigden in de Stationsstraat, maar dat de handel zich inmiddels verplaatst heeft naar de Dorpsstraat.
Bron
Oorspronkelijke tekst en route 2007: W. Hiddema en O. Wittewaall
Gemaakt voor de historische vereniging VdMHLR.
Nagelopen en licht aangepast in 2020 E. van’t Veen
.